Heeft Europa wel voldoende gas deze winter?

Alle ingrediënten aanwezig voor een “linke wintersoep”

De situatie op de Europese gasmarkt wordt steeds kritieker. De Russische gastoevoer is sterk afgenomen. Inmiddels ligt de toevoer op het laagste niveau van in ieder geval het afgelopen decennium, met astronomisch hoge gasprijzen als gevolg. Aardgas voor levering in 2023 heeft zelfs de psychologische grens van 100 €/MWh overtuigend doorbroken – het hoogste niveau ooit.

Rusland begon eigenlijk in 2021 al met de afbouw van de gastoevoer, toen het ervoor koos geen extra volumes aan te bieden op de spotmarkt. Ook de Europese gasopslagen in eigendom van de Russische exporteur bleven gedurende 2021 nagenoeg leeg.

Dit jaar zagen we verdere escalatie. Zelfs gasleveranties onder lange termijncontracten zijn inmiddels niet meer vanzelfsprekend. Ruslands reputatie als een zeer betrouwbare gasleverancier, die het de afgelopen 40 jaar zorgvuldig had opgebouwd, vertrok te paard. Leveringsafspraken met contractpartijen uit Polen, Bulgarije, Finland, Nederland en Denemarken werden zelfs ontbonden vanwege de roebelkwestie.

Dit alles was een flinke schok voor de markt, maar niet direct een bedreiging voor het algehele functioneren van het Europese gassysteem. Opgeteld betroffen deze contractvolumes circa 15% van de totale Russische export – de grote toevoervolumes richting Duitsland, Italië en Frankrijk bleven vooralsnog ongemoeid.

Als het hierbij blijft, zal Europa net in staat zijn de bergingen te vullen voor de aanstaande winter. Maar zal het hierbij blijven?

Rusland draait gaskraan verder dicht

Ik vraag me regelmatig af welke verdere escalatie ons te wachten staat. Het lijkt namelijk steeds onwaarschijnlijker dat we het ergste achter de rug hebben.

Rusland haalt niet alleen haar voet van het gaspedaal, maar trapt inmiddels ook de rem stevig in. De toevoer via de Nordstream I-pijpleiding is reeds met 60% gereduceerd en de overgebleven Europese grote importeurs ontvangen ineens niet meer hun dagelijks bestelde volumes.

De export-afname via Nordstream I zou liggen aan een compressor die na onderhoud in Canada wordt vastgehouden vanwege sancties. Dat is op zichzelf een plausibele verklaring. Maar gezien het feit dat de overgebleven Oekraïense pijpleiding nog onbenutte exportcapaciteit heeft, is het even aannemelijk dat politieke motieven de export drukken. Vanaf 11 juli komt Nordstream I tien dagen volledig stil te liggen vanwege gepland jaarlijks onderhoud. Europese leiders vrezen dan ook dat de toevoer naderhand mogelijk niet meer op gang zal komen.

Verwachtingen voor de gasmarkt deze winter

Europa kan niet meer vertrouwen op een stabiele gastoevoer vanuit Rusland en zal daarom Russisch gas zoveel mogelijk proberen te vervangen door LNG. Het duurt echter nog jaren voordat de mondiale LNG-capaciteit toereikend is om Russisch gas volledig te vervangen. Daarnaast ligt de kostprijs vele malen hoger dan gas via pijpleidingen én moeten we de concurrentie aan met Azië voor LNG-leveringen. Dat zal de komende jaren de gasprijzen stuwen.

Maar dat is voor latere zorg, want als we naar de aankomende winter kijken, moet Europa zich schrap zetten voor het volledig wegvallen van de Russische toevoer. De exportroute via Belarus en Polen naar Duitsland is de komende winter niet meer beschikbaar. Ook de exportcapaciteit via Oekraïne is met een derde beperkt. Nu ook de export via Nordstream I is teruggebracht, is het Europese gassysteem erg kwetsbaar.

Zelfs als de gasbuffers goed gevuld worden, voorzien deze in slechts een kwart van de vraag in de winter bij gemiddelde temperaturen. 75% van de Europese gasvraag is dus afhankelijk van acute toevoer. Als leveringen uit Rusland halveren of wegvallen, staat Europa dus voor een forse uitdaging. Leveringen vanuit andere pijpleidingen en LNG zijn niet toereikend. De enige optie die overheden dan nog in handen hebben, is het afschalen van de gasvraag.

Er zijn twee manieren om dat te doen. Ten eerste kunnen we de gasvraag verminderen door efficiëntieslagen te maken in huishoudens en bedrijven. Dit heeft een langdurig positief economisch effect, maar vergt vrij veel tijd. De gasvraag kan sneller worden teruggebracht door vraagvernietiging en het gedwongen afschakelen van bedrijven. Dat komt echter met een negatief economisch en maatschappelijk effect. Denk aan het sluiten van fabrieken, ontslagrondes, verstoringen van toeleveringsketens en een verslechtering van onze internationale concurrentiepositie. Een recessie lijkt in zo’n geval onvermijdelijk.

Een voorzichtige vooruitblik

Europa moet zich voorbereiden op een scenario waarin de Russische gastoevoer volledig wegvalt. De prijsopdrijvende factoren zijn momenteel ruimschoots in de meerderheid. Als de toevoer nog verder daalt, kan een verdubbeling van marktprijzen niet worden uitgesloten. Laten we dus hopen dat deze “linke soep” heter wordt opgediend dan uiteindelijk gegeten.

Blijf in deze onzekere tijd op de hoogte van onze marktanalyses door je in te schrijven voor de wekelijkse marktupdate van ENGIE.