Afscheid van kolen: beter voor milieu en portemonnee?

Kolen is de meest vervuilende vorm van elektriciteitsproductie van de conventionele opwekvormen, en dat valt in Nederland steeds meer uit de gratie. Het aandeel kolen in de Nederlandse energiemix neemt dan ook al tijden af. Maar dat is niet puur uit goede bedoelingen. Hoe wordt de prijs van energie uit kolen bepaald en wat gebeurt er met energieprijzen wanneer we kolen uitfaseren?

Marktwerking en kolenprijzen

De prijs van kolen wordt net als iedere grondstof bepaald door vraag en aanbod. Zo kelderde de prijs vanaf 2010 jarenlang door afnemende vraag bij de grootste afnemers (de Verenigde Staten en China), voordat deze in 2016 weer ietwat opkrabbelde, vanwege een stijgende vraag in de rest van Azië. Toch is die stijging beperkt, aangezien kool de meest voorkomende fossiele brandstof ter wereld is en het aanbod daardoor groot blijft.

De grondstof an sich kan dan wel relatief goedkoop zijn, maar het is niet de enige factor bij het bepalen van energieprijzen. Voordat energie is opgewekt, maakt een centrale allerlei andere operationele kosten. Wil een centrale winst maken, dan moeten die kosten dus opwegen tegen de energieprijs.

Hier komt bij kolen de term dark spread om de hoek kijken. Kortgezegd is dark spread het prijsverschil tussen de inkoop van de brandstof (in dit geval kolen) en de verkoopprijs van energie. Andere vormen van energie kennen gelijksoortige termen, zoals spark spread voor aardgas.

Alle operationele kosten van een kolencentrale moeten worden gedekt door deze dark spread. Is de dark spread te klein, dan is energie-opwek met kolen niet lucratief en worden gas en andere (schonere maar duurdere) alternatieven interessanter.

Overheidssturing

Als energieprijzen puur door marktwerking werden bepaald, zouden kolen een competitieve vorm van energie-opwek kunnen blijven. Maar de overheid heeft ook een flinke vinger in de pap, en niet alleen omdat actief wordt ingegrepen door kolencentrales te sluiten. Om te beginnen is de winst uit de dark spread krapper geworden naarmate meer eisen werden gesteld aan zuivering en uitstootbeperking. Veel belangrijker nog is de emissierechtenhandel, waar kolencentrales hard door worden geraakt. Ze hebben namelijk veel emissierechten nodig, en die worden alleen maar duurder.

Als je dan ook kijkt naar de clean dark spread (de dark spread waarbij rekening wordt gehouden met de kosten van CO2-prijzen), is energie uit kolen ineens een heel stuk minder lucratief. Door de emissierechtenhandel zijn kolencentrales steeds meer in het nadeel en zie je met name dat het aandeel gas in de energiemix is gestegen.

Impact op de energieprijzen

Het wegvallen van kolencentrales heeft uiteraard impact op de energieprijzen. Wanneer energie uit kolen en overige fossiele brandstoffen wordt uitgefaseerd, zullen andere productiemethodes dit moeten gaan compenseren om aan de energievraag te blijven voldoen. Kolencentrales worden doorgaans ingezet om deze basislast te produceren – in theorie kunnen deze centrales de klok rond draaien, ongeacht of het waait of de zon schijnt.

Maar kolen (en bijvoorbeeld ook kernenergie) zijn over het algemeen niet flexibel genoeg om tijdig te reageren op fluctuaties in duurzamere opwekmethoden. Gas is flexibeler, maar wanneer het aandeel zon en wind groeit, worden ook de fluctuaties groter, die gascentrales mogelijk niet voldoende kunnen opvangen. Zo kunnen er momenten zijn (bewolkt of windstil) dat er tekorten ontstaan.

Totdat er betaalbare oplossingen komen om hernieuwbare energie op grote schaal op te slaan om de levering constanter en goedkoper te maken, zal deze uitfasering de energieprijzen kunnen gaan opdrijven.

Maar indien de groei van hernieuwbare productiecapaciteit sneller gaat – en de plannen zijn zeer ambitieus – dan het uitfaseren van kolen (en kernenergie), dan kan dit juist een prijsdrukkend effect hebben op de groothandelsprijzen, een scenario wat zich in Duitsland de afgelopen jaren heeft voorgedaan.

Ongeacht het scenario zal de uitfasering van kolen impact hebben op Nederlandse energieprijzen. Wil je de ontwikkelingen op de voet volgen? Schakel dan de hulp van onze Market Desk in, zodat je je energie-inkoop altijd op het juiste moment vast kunt leggen. Of schrijf je in voor onze nieuwsbrief!