De impact van de energietransitie op jouw energieprijzen
Door Chris Guth Market Desk Analist bij ENGIE – donderdag 17 december 2020
In vorige artikelen heb ik het vooral gehad over fossiele brandstoffen: kolen, gas, de CO2-heffingen die daarbij komen kijken. Maar het grote plan is natuurlijk dat we daar afscheid van nemen en overstappen op duurzame (hernieuwbare) energie. Die transitie kost tijd en brengt uitdagingen met zich mee die de energiemarkt meer en meer zullen gaan beïnvloeden.
Op dit moment vertegenwoordigt duurzame elektriciteit nog maar zo’n 18% van de Nederlandse energiemix, waarvan de helft uit wind. Gezien de klimaatplannen van de overheid zal dat aandeel in de komende jaren toenemen. Die trend is al in gang gezet: begin dit jaar becijferde het CBS een recordstijging in de opwek van duurzame energie. Het is daarom goed om stil te staan bij de impact van duurzame energie op energieprijzen.
De rangorde van energiebronnen verandert
Om de impact op de energiemarkt te begrijpen, is het belangrijk om te weten wat de merit order is. Kortgezegd is dit een manier om opwekmethodes te ‘sorteren’ op kosten (en eventueel vervuiling) vergeleken met opwek. Energiebronnen met lage marginale kosten worden eerst ingezet om aan de vraag te voldoen, aangevuld door duurdere bronnen. Zo blijft energie-opwek zo kostenefficiënt mogelijk.
Hernieuwbare energie beïnvloedt deze merit order op een aantal manieren. Vergeleken met fossiele brandstoffen is hernieuwbare energie zeer goedkoop: wanneer het waait en de zon schijnt, kost het je niets om te produceren. Hernieuwbare energie is daarentegen volatiel. De zon schijnt niet altijd, en er zijn ook windstille dagen.
Daarnaast is het weer ontzettend lastig te voorspellen. We klagen al wanneer een weer-app de voorspelling op de dag zelf verkeerd heeft, maar de variabelen op langere termijn zijn nog veel groter. Nederland ligt aan zee, op een scheidslijn tussen warm en koud weer. Deze ligging, gecombineerd met het vlakke karakter van ons land, maakt het weer onvoorspelbaar. Een zonnige maand kan zo onverwachts opgevolgd worden door een grijze, natte maand. Maandverwachtingen van het KNMI moeten dan ook doorlopend worden bijgesteld. Hierdoor is het lastig om de opwek van duurzame energie te voorspellen.
Dit alles betekent twee dingen voor de energie-opwek: wanneer het kan, moet er energie opgewekt worden, maar wanneer het niet kan, moet de energievraag worden gecompenseerd door zogenaamd regelbaar vermogen – in de praktijk de conventionele centrales die op afroep beschikbaar zijn.
Dat vereist flexibiliteit, en niet alle productiemethodes zijn even flexibel. Zo is kernenergie totaal niet flexibel: het duurt minstens een volle dag om een centrale op te starten. Kolen zijn iets flexibeler, maar daar nemen we langzaam afscheid van. Gas blijft over als dé transitiebrandstof, om de verschillen in vraag en aanbod op te vangen tot er voldoende CO2-vrij regelbaar vermogen beschikbaar komt.
De markt wordt wispelturiger
Een bijkomende uitdaging is namelijk dat bij duurzame energie de momenten van piekvraag en
-opwek niet altijd goed op elkaar zijn afgestemd. Zo wordt de meeste zonne-energie in de middag opgewekt, terwijl de energievraag piekt rond zes uur ‘s avonds. Tijdens momenten van piek-opwek wordt duurzame energie tegen zeer lage kosten geproduceerd. Maar andere energiecentrales moeten hun energie óók kwijt. Hierdoor zie je op deze momenten steeds vaker negatieve energieprijzen op de spotmarkt: tijdelijke negatieve energieprijzen wegen voor deze minder flexibele energiecentrales niet op tegen de kosten die gemoeid zijn met het stopzetten en weer opstarten. Na zonsondergang zullen de energieprijzen overigens weer oplopen, maar netto zal hernieuwbare energie een prijsdrukkend effect hebben.
Door deze toename van intraday-dips verandert de spotmarkt en de verhouding van de uurprijzen: er zal meer intradayhandel plaatsvinden, en in kortere intervallen. De lange termijnmarkt zal minder volatiel zijn omdat de dagelijkse en seizoensgebonden vraagfluctuaties elkaar enigszins compenseren.
Opslag blijft obstakel voor een stabiele markt
Het prijsdrukkende effect van het toenemende aandeel aan hernieuwbare energie zal invloed hebben op de markt, totdat een belangrijk obstakel is overwonnen: het gebrek aan opslagcapaciteit. Hernieuwbare energie die wordt opgewekt maar niet direct wordt verbruikt gaat verloren – een van de redenen waarom hernieuwbare energie tegen een lage prijs wordt aangeboden. Daar zitten vooralsnog een heleboel haken en ogen aan: een politieke discussie over energiebelasting op opslag, technische uitdagingen, maar ook een ruimtelijke uitdaging. Je kan namelijk de hele polder vol leggen met batterijen, maar dat zou niet genoeg zijn om seizoensgebonden fluctuaties te kunnen opvangen!
Voor een stabiele energiemarkt tijdens en na de energietransitie zijn dus duurzame opties nodig om fluctuaties te compenseren. Dat kan via CO2-vrij regelbaar vermogen, óf er moet voortgang worden geboekt in opslagtechnologieën zoals bijvoorbeeld batterijen en het omzetten van overtollige energie naar andere energiedragers zoals waterstof of bio-ethanol. Hierdoor zou hernieuwbare energie ook kunnen worden ingezet als het even niet waait of zonnig is.
