Kolenprijzen: wat omhoog gaat...

In september steeg de prijs van kolen met zo’n 60% tot het hoogste niveau in 13 jaar. De maand erop was deze prijsstijging weer verdwenen, hoewel desondanks het prijsniveau nog altijd 43% hoger ligt dan begin dit jaar. Wat zit er precies achter dit spectaculaire prijsverloop?

De afgelopen maanden is de wereldeconomie veel sneller hersteld dan verwacht. Consumenten geven weer meer uit aan goederen in plaats van diensten. Hierdoor is ook de vraag naar energie fors toegenomen. Het aanbod van energie uit steenkool, nog steeds de belangrijkste brandstof voor elektriciteit ter wereld, kan deze vraaggroei niet bijbenen door een combinatie van te weinig voorraden en te weinig opwekcapaciteit.
 
Om het gebrek aan opwekcapaciteit te verklaren moeten we wat verder uitzoomen. Om te beginnen bleven investeringen in de gehele energiesector achter gedurende 2019/2020, mede door de economische neergang en de daling van energieprijzen tijdens de coronapandemie, en daarvoor door het handelsconflict tussen de VS en China.
 
Daarnaast zitten we midden in de energietransitie waarin we onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen drastisch willen terugdringen. Kolen zijn in verhouding tot aardgas een grotere vervuiler qua CO2-emissies. Hierdoor is het, vooral in het westen, steeds minder gebruikelijk om nog in kolen te investeren. Veel lidstaten hebben immers uitfaseringsplannen voor kolen of zijn deze aan het implementeren.

Piekvraag naar kolen

De afgelopen maanden heeft de extreem hoge gasprijs ertoe bijgedragen dat het aandeel kolen in de productiemix weer flink toenam. Met name in grootverbruikers China en India (waar kolen voorzien in respectievelijk 61% en 71% van de gehele elektriciteitsproductie) steeg de vraag naar kolen explosief omdat fabrieken op volle toeren moesten draaien om hun eigen vraagherstel bij te benen. Ook hier in Nederland groeide het aandeel kolen doordat de zeer hoge gasprijzen gas-to-coal switching aantrekkelijk maakte.
 
De vraaggroei naar kolen in China was dusdanig dat de voorraadtekorten drastische overheidsmaatregelen uitlokten. Zo werden in enkele regio’s fabrieken stilgelegd om de elektriciteitsvraag te temperen. Dat duurde niet lang dankzij overheidsmaatregelen in de energiesector. De Chinese kolenproductie werd in zeer rap tempo opgevoerd en de overheid gaf opdracht om tegen alle kosten extra leveringen zeker te stellen. Dit herstel van de Chinese opwekcapaciteit zorgde vervolgens voor spectaculaire prijsdalingen over de hele wereld: sinds begin oktober is de Europese kolenprijs (API2) gedaald met ruim $70 per ton (een prijsdaling van 65%).
 
De CO2-uitstoot is door dit alles fors toegenomen. Naar verwachting zal de mondiale vraag naar kolen in 2021 zelfs stijgen met 4,5% en het verbruiksniveau van 2019 overtreffen!

(G)een groen herstel?

Deze opleving in de vraag naar kolen laat zien dat de energietransitie nog met horten en stoten verloopt. Tijdens de lockdowns was er hoop op een groen herstel, dat de emissiereducties ook na de pandemie zouden doorzetten. Maar sindsdien is geen enkel land erin geslaagd structurele, significante vergroening in gang te zetten.
 
Enkele landen, waaronder de VS, de EU, Japan en Korea, wisten hun CO2-emissies in de energiesector te verlagen ten opzichte van pre-coronaniveau’s, maar alleen in situaties van een verminderde vraag. In landen met een stijgende elektriciteitsvraag steeg de CO2-uitstoot doorlopend. De landen met dit ‘grijze herstel’ liggen voornamelijk in Azië: China, Bangladesh, India, Kazachstan, Mongolië, Pakistan en Vietnam.

Of we keer op keer een opleving van kolen zullen zien (gepaard met pieken in de CO2-uitstoot) hangt voor een groot deel af van China, 's werelds grootste uitstoter van broeikasgassen. Het land heeft beloofd over te schakelen op minder vervuilende energiebronnen, maar zal pas vanaf 2026 beginnen met het terugdringen van het verbruik van steenkool. Ook heeft China toegezegd te stoppen met de financiering van nieuwe overzeese kolencentrales, en tijdens COP26 kwam ook het onverwachte nieuws dat China en de VS nauwer gaan samenwerken op het gebied van verduurzaming. Daarentegen laat de afgezwakte slotverklaring van COP26 zien dat grootverbruikers China en India op korte termijn geen afscheid kunnen nemen van steenkool.

De energiewereld staat momenteel dus maar met één been in een duurzame toekomst. Het achterste been staat nog in een wereld die afhankelijk is van fossiele brandstoffen. Die spelen een belangrijke rol om de balans en stabiliteit van onze energievoorziening te behouden - zodat we uiteindelijk succesvol met beide benen in die duurzame toekomst kunnen stappen.

Recente ambities schetsen een duurzamer toekomstbeeld. Vooralsnog hebben we te maken met een onzekere, fluctuerende markt waarin ook kolen nog een rol blijven spelen. Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen en tijdig kunnen reageren op een volgende fluctuatie? Download dan de ENGIE Market Prices App om altijd en overal actuele energieprijzen te kunnen volgen.