Onzekerheid op de energiemarkt: wat zijn de verwachtingen?

De energierekening heeft het Nederlandse nieuws in zijn greep. Wanneer je als energie marktanalist wordt uitgenodigd om het Achtuurjournaal af te trappen, weet je dat er iets uitzonderlijks aan de gang is.

In de afgelopen maanden heb ik het in mijn maandelijkse blogs over de energiemarkt regelmatig gehad over de stijgende gasprijzen. Maar nu zie je dat de gasprijzen niet de enige volatiele factor zijn op de markt: verschillende grondstoffen en economische ontwikkelingen zorgen samen voor een cocktail die volop voor nervositeit zorgt.

In dit artikel ga ik in op de huidige marktontwikkelingen; een markt die al de vorm aanneemt van een energiecrisis.

Economisch herstel leidt tot perikelen

Dit jaar was er sprake van fors economisch herstel. Met name de industrie heeft na de coronatijd een inhaalslag gemaakt. Dit heeft geleid tot een grote vraagstijging, met hogere grondstofprijzen tot gevolg. Die stijging in de grondstofprijzen drijft op zijn beurt weer de inflatie, wat leidt tot hogere kosten, wat leidt tot mogelijke renteverhogingen door centrale banken.

We kunnen dus stellen dat het economisch herstel wordt afgeremd door hogere energieprijzen. Je ziet nu al dat bepaalde energie-intensieve sectoren de productie van onder andere ammoniak, kunstmest, staal, aluminium en cement afschalen omdat met de huidige energiekosten de productie niet meer winstgevend is. Dit doet zich voor van Azië tot Amsterdam. Ook supply chains raken verstoord, doordat bijvoorbeeld fabrieken van toeleveranciers van telefoon- en auto-onderdelen hun productie (deels) moeten stopzetten vanwege schaarste aan elektriciteit. 

Dit alles werkt door in de portemonnee van consumenten én ondernemers. Niet alleen kampen ze met een hogere energierekening, waarover hieronder meer, maar ook goederen kunnen spoedig schaarser en/of duurder worden. Het is dus ook niet verrassend dat wij bij de Market Desk de mondiale groeiverwachting van de economie naar beneden hebben moeten bijstellen.

Gas - de grote "boosdoener"? 

De aandacht in de media gaat momenteel voornamelijk uit naar gas. We zien uitzonderlijke prijsfluctuaties met uitschieters van ruim 60% per dag, wat reden geeft tot zorg. De normale maatregelen voor prijsstabilisatie zijn reeds uitgeput. LNG-leveringen gaan nog steeds richting Azië vanwege de hogere vraagprijzen en de exportcapaciteit van de meeste landen (Rusland daargelaten) zit al aan de max. 

Op overheidsingrijpen na is het laatste ‘natuurlijke redmiddel’ demand destruction. In de industrie zie je dat productie wordt afgeschaald, terwijl in de energiesector nog kan worden overgeschakeld op andere brandstoffen. Maar gas-to-coal switching is waar mogelijk al gedaan en in het Midden-Oosten zie je zelfs dat er sprake is van gas-to-oil switching!

Als de marktprijzen blijven stijgen, kan het best nog wel eens spannend worden deze winter. Op de gasbuffers kunnen we niet bouwen. Deze staan op historisch laag niveau - de hoogcalorische buffers zijn slechts voor 29% gevuld. Hoewel we waarschijnlijk niet letterlijk in de kou komen te staan deze winter, gaan we wel onbeschermd tegen marktfluctuaties de winter in.

Ook krapte in olie en kolen stuwen energieprijzen

Terwijl we ons hier in Europa druk maken over gas, zijn kolen onder meer in Azië een hot topic. Daar zijn kolen de dominante brandstof en de voorraden dalen snel. In zowel India als China zijn de voorraden flinterdun en ze staan onder druk vanwege de gas-to-coal switching die je wereldwijd ziet. Dit leidt tot forse prijsstijgingen, die de voornoemde productieverlagingen in de industrie deels verklaren.

Ook hier in Nederland zijn de kolenvoorraden historisch laag, aangezien kolencentrales vanaf augustus al volop draaien om de gasvraag te verminderen. De gasprijzen zijn dan ook de voornaamste aanjager van hoge kolenprijzen. 

Eenzelfde situatie doet zich voor op de oliemarkt. Zoals ik al eerder beschreef was deze markt al krap door de productiebeperkingen. Maar hoewel olie historisch gezien duur is, is deze grondstof vergeleken met gas goedkoop. Dat klinkt als muziek in de oren van de OPEC+-landen, die na de zeer magere coronamaanden wellicht niet snel geneigd zijn de prijzen te verlagen door productie op te voeren.

Een weg uit deze situatie?

We zien kortom schaarste en hoge prijzen in alle belangrijke energiebrandstoffen. De elektriciteitsprijzen stijgen mee - voornamelijk met gas en kolen. En de hoge olieprijzen vertalen zich in duur transport en dure productie van tal van oliegebaseerde producten.

Aangezien de conventionele marktmechanismen onvoldoende effect blijken te hebben, beginnen overheden zich te roeren. In China worden fabrieken periodiek al gedwongen stilgelegd, en ook hier wordt op nationaal én Europees niveau volop overlegd. Zo heeft de  Zwitserse industrie al een brief ontvangen die stelt dat ze mogelijk op rantsoen moeten en dat bedrijven mogelijk minder energie mogen betrekken van het net.

Kunnen we in Nederland dit soort maatregelen verwachten? We achten het zeer onwaarschijnlijk dat de leveringszekerheid in Nederland in het geding komt. Wat marktprijzen zullen doen, is minder zeker. Als de winter koud uitvalt, kan het een zeer duur Q4/Q1 worden.

Op dit moment is het dus niet de beste zet om voor lange tijd energieprijzen vast te leggen. Hoewel de situatie bij iedere organisatie anders is, is het in veel gevallen handiger om de prijzen alleen vast te leggen voor de komende maanden, waarin de risico’s het grootst zijn. Als je de flexibiliteit hebt om in Q1 een pas op de plaats te maken en de inkoop te herevalueren, kan dat voordeliger uitpakken dan wanneer je op dit moment energie inkoopt voor heel volgend jaar.