Russische energieboycots gooien economische olie op het vuur
Chris Guth - Market Desk Analist – maandag 20 juni 2022
Terwijl de dichtgedraaide Gazprom-kraan de Nederlandse gemoederen bezighoudt, zien we tegelijkertijd spectaculaire ontwikkelingen op de oliemarkt. Na de ongekende vrije val gedurende de coronajaren is de olieprijs dit jaar met ruim 50% gestegen. Een vat Brent-olie wisselde vorige week nog voor rond 124 Amerikaanse dollars per vat van eigenaar. Het hoogterecord uit 2008 (146 $/vat) is nog niet bereikt, maar wel is duidelijk dat de markt sterk in beweging is. Zeker als we de olieprijs uitdrukken in euro’s: de huidige prijs heeft in deze valuta al wél een hoogterecord gevestigd.
Europese afnemers worden sinds de Russische invasie van Oekraïne geconfronteerd met zeer hoge prijzen voor olie en olieproducten. Dat is zorgelijk voor de economie, want hoge olieprijzen werken door in vrijwel iedere marktprijs en zijn daarmee een flinke aanjager van de inflatie in Europa. Denk aan hogere brandstofkosten en prijzen voor transport, plastic verpakkingen én in veel gevallen ook de voedselproductie.
Dit is wat je moet weten over de huidige oliesituatie.
Russische sancties en de marktreactie
Door de Europese boycot op Russische olietankers valt het volume van één van de top 3 olieproducenten in de wereld grotendeels weg voor Europa. Een deel van de Russische olievaten zullen via pijpleidingen (die vooralsnog buiten de sancties vallen) hun weg nog wel naar de markt blijven vinden, maar exportmogelijkheden zullen significant gehinderd worden en resulteren in een netto exportafname. Sancties op het verzekeren van Russische olietransporten bemoeilijkt de export ook naar andere delen van de wereld en ondersteunt hoge marktprijzen. Ook marktontwikkelingen in andere regio’s stuwen de prijs, zoals we zien in China, waar de olievraag weer kan aantrekken zodra de coronarestricties weer worden afgebouwd.
Het wegvallen van Russische olie kan slechts deels worden opgevangen door andere bronnen aan te boren. In de Verenigde Staten is de productie het afgelopen jaar met 1 miljoen vaten per dag gestegen tot 12 miljoen vaten per dag. Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten zijn eigenlijk de enige twee landen met noemenswaardige reservecapaciteit die kan worden ingezet. Alles bij elkaar is dit waarschijnlijk ontoereikend om de kloof tussen vraag en aanbod te dichten. Daarnaast moeten we ook rekening houden met de terughoudendheid van OPEC-landen om de oliekraan weer vol open te draaien. Recent waarschuwde de Emiratische Minister van Energie, Suhail Al-Mazrouei, dan ook nog dat de olieprijzen nog lang niet hun piek hebben bereikt.
Een stevigere crisis in de maak?
Hoewel de aandacht vaak uitgaat naar olie-benchmarks als Brent, moeten we niet vergeten dat de maatschappij niet direct draait op ruwe olie, maar op geraffineerde producten zoals diesel. En er dreigt nu juist een dieseltekort. Dit treft niet alleen personenauto’s maar ook vrachtwagens, graaf- en bouwmachines, goederentreinen en schepen. Vanuit economisch oogpunt zijn de huidige prijsstijgingen voor diesel dan ook extra zorgelijk. Aangezien het dé transportbrandstof is, hebben prijsstijgingen verregaande gevolgen op de inflatie.
Dieselvoorraden lagen reeds voor de Oekraïne-oorlog op historisch laag niveau. De situatie is inmiddels verergerd. Er is een fors dieseltekort in Europa, en import van Russische diesel is nodig om het tekort te verminderen. Overigens is ook biodiesel zeer schaars, aangezien de productie hiervan leunt op de momenteel verstoorde import van Oekraïense raapzaadolie.
Europa heeft een aantal instrumenten tot zijn beschikking om deze problematiek het hoofd te bieden. Naast strategische oliereserves beschikt de EU over voorraden diesel en stookolie die op de markt kan worden gebracht om tekorten op te vangen. En zelfs als deze voorraden worden vrijgegeven, blijft dit een tijdelijke oplossing tot het aanbod zich structureel herstelt of alternatieve grondstoffen worden gevonden. Investeringen in de productie van olie en olieproducten zijn al geruime tijd stroperig, terwijl de mondiale vraag niet afneemt. Dat zorgt nu voor uitdagingen, want ondanks dat de EU is gecommitteerd aan de energietransitie, zijn fossiele brandstoffen als olie de komende jaren nog hard nodig. Het zal dan ook een flinke uitdaging worden om vraag/aanbod weer beter in balans te krijgen, vooral op de korte termijn. Tot dan hebben we te maken met een zeer krappe markt met naar alle waarschijnlijkheid hogere olieprijzen tot gevolg.
