Een ongewenst weerzien: de comeback van kolen

De meest vervuilende fossiele brandstof heeft uitstel van executie gekregen dankzij de aanhoudende energiecrisis. Terwijl wereldleiders tijdens de klimaattop in Egypte een groene toekomst bespreken, bouwen China en India nieuwe kolencentrales, zijn de productielimieten van de resterende centrales in Nederland opgeheven en blazen onze oosterburen zelfs al gesloten centrales nieuw leven in. Kolen blijft hierdoor wereldwijd de grootste bron voor elektriciteitsproductie.

Een vicieuze cirkel

Er is weinig over van de energiewereld die we gewend zijn. De energiecrisis die we nu meemaken, is van ongekende omvang en complexiteit. Als je mijn eerdere blogs erop naleest, zie je dat markten al een tijdje onder druk stonden. Maar de gevolgen van de invasie van Oekraïne hebben gezorgd voor een nieuwe crisis. Daarop volgden immers sancties op Russische kolen en olie en de exportstop van Russisch aardgas, wat de wereldwijde energiemarkt heeft ontwricht.

De afgelopen decennia hebben landen vertrouwd op redelijk stabiele toeleveringsketens. Hierdoor zijn afhankelijkheden ontstaan, zoals van Russisch gas, die nu halsoverkop moeten worden afgebouwd. Het is dan simpel om terug te vallen op wat je kent. Kolen (ook als ze niet uit Rusland komen) zijn relatief goedkoop om te delven, simpel te vervoeren en makkelijk te verbranden.

De terugval op kolen is daarnaast extra gedreven door sterk verminderde opwek uit kern- en waterkrachtcentrales in Europa. Het ironische daaraan is dat deze productie tegenvalt door klimaatverandering. Droogte en warme temperaturen beperken namelijk de waterkrachtproductie én de productiecapaciteit van kerncentrales omdat deze onvoldoende gekoeld kunnen worden. Niet alleen Europa maar ook China had dit jaar te kampen met uitzonderlijke droogte. De droogte was dusdanig dat zelfs de waterreservoirs bij de grootste waterkrachtcentrale in de wereld, de Chinese Tres Gorges-centrale van 22,5 GW, onvoldoende gevuld was om normaal te kunnen produceren.

Zo komen we in een soort vicieuze cirkel terecht: juist door klimaatverandering zijn deze schonere conventionele energiebronnen dus minder inzetbaar, waardoor we moeten terugvallen op vervuilende kolen!

Stappen vooruit met een voet in het verleden

De wereld heeft de afgelopen jaren voornamelijk geïnvesteerd in duurzame opwekmethoden. Ook hier in Nederland is duurzame opwek explosief gestegen, voornamelijk uit zon en wind. Tegelijkertijd hebben we investeringen in fossiele brandstoffen afgebouwd. Het wrange is dat deze combinatie één van de oorzaken is van de huidige energiecrisis.

De kern van het probleem zit hem in de basisbehoefte. De moderne maatschappij heeft te allen tijde energie nodig, maar zon en wind zijn wispelturig en grootschalige opslag is nog niet levensvatbaar. Het idee was voorheen dat aardgas de transitiebrandstof zou worden, maar dat staat door de oorlog in Oekraïne op losse schroeven.

Moeten we dan wederom 100% inzetten op hernieuwbare energie? Het is niet verstandig om alle eieren direct al in één duurzaam mandje te leggen. Dat is precies wat Westerse landen de afgelopen jaren hebben gedaan, en het heeft geleid tot hoge prijsniveaus, afgenomen leveringszekerheid en economische strubbelingen. Wellicht kunnen we – op dit vlak – nog wat leren van China. De investeringsstrategie van China lijkt ontworpen te zijn om een belangrijke valkuil te vermijden. Ze bouwen namelijk niet alleen kolencentrales, maar investeren ook volop in wind, zon en nucleair – een krachtige, gecombineerde mix.

De truc van de energietransitie is om een grote stap vooruit te zetten, terwijl je ondertussen met één been ferm in het verleden blijft staan. Dat is de enige manier om in onze basislast te voorzien totdat de vele technische uitdagingen van de energietransitie zijn overwonnen. Het feit dat landen moeten terugvallen op kolen om in deze basislast te voorzien is uitermate wrang. We moeten ons dan ook blijven inzetten voor de energietransitie, om te zorgen dat deze terugval slechts tijdelijk is – een forse balanceeract die doorzettingsvermogen vergt van de hele wereld én aanpassing van ons collectief gedrag om zo verspilling en onnodig energieverbruik terug te dringen. De ogen zijn dan ook gericht op de wereldleiders in Egypte, die meer perspectief moeten bieden wat betreft de energietransitie.

Wij volgen de ontwikkelingen op de voet. De impact op de energiemarkt delen we wekelijks in onze Marktupdate. Wil je ook op de hoogte blijven? Schrijf je hier in!