Mijlpaal in duurzame energieproductie: maar er is niet genoeg vraag voor!

De Europese Unie heeft deze zomer een belangrijke mijlpaal bereikt in de energietransitie: voor het eerst in haar geschiedenis werd in de eerste helft van 2024 meer elektriciteit opgewekt uit zon en wind dan uit fossiele brandstoffen.

Deze mijlpaal laat de snelle verschuiving naar hernieuwbare energiebronnen zien, zelfs nu de vraag naar elektriciteit na de afgelopen crisisjaren weer voorzichtig aantrekt. De stijging in hernieuwbare productie is natuurlijk een enorme prestatie, maar het is de vraag of Europa het groeitempo van de afgelopen jaren kan blijven vasthouden. Er zijn nog genoeg beren op de weg.

Meer duurzame elektriciteitsopwek dan ooit

In Nederland steeg de elektriciteitsproductie uit hernieuwbare bronnen in de eerste helft van 2024 naar 32,3 miljard kWh, goed voor maar liefst 53 procent van de totale elektriciteitsproductie. Met name zon en wind dragen hieraan bij. Ook op Europees niveau is deze duurzame trend duidelijk zichtbaar. Wind- en zonne-energie waren in de eerste zes maanden van 2024 verantwoordelijk voor 30 procent van de totale elektriciteitsproductie, terwijl fossiele brandstoffen terugvielen naar 27 procent. Deze verschuiving werd mede mogelijk gemaakt door een daling van de fossiele brandstofproductie met 17 procent én een toename van de wind- en zonne-energieproductie die goed kon voldoen aan de stijgende vraag naar elektriciteit.

Het artikel gaat verder onder de afbeelding.

Verbruik loopt achter op productie

Hoewel de productie dus meer dan de helft uit duurzame elektriciteit bestaat, ligt de marktvraag niet altijd op hetzelfde niveau. Dat zie je door het gestaag stijgende aantal uren waar negatieve prijzen voorkomen. Ook wordt steeds vaker opwekcapaciteit afgeschakeld (curtailment). Dat is zonde, omdat we hierdoor het opgesteld vermogen in Nederland niet optimaal benutten.

Naar de toekomst toe zal deze uitdaging nog groter worden. Want wanneer onze duurzame opwek uit zon en wind stijgt tot bijvoorbeeld 80% van de totale productie, wordt ook de verspilling groter als de verbruiksmomenten niet veranderen. En omdat onderzoek uitwijst dat curtailmentpercentages idealiter onder de 5% blijven om infrastructuurinvesteringen te verantwoorden, zou dat tot grote uitdagingen voor de energietransitie kunnen leiden.

Uitdagingen bij de integratie van zon en wind

Om dat elektriciteitsverlies tegen te gaan, moeten zon- en windenergie beter worden geïntegreerd in het elektriciteitsnet. Dat komt met een aantal forse uitdagingen. Zo is er de variabiliteit van het weer, de transmissie van elektriciteit van opweklocaties naar verbruikslocaties en de decentrale aard van de opwek van zonne- en windenergie. De grootste uitdaging is echter het aanhoudende gebrek aan opslagcapaciteit.

Waarom is opslag zo broodnodig? Allereerst vanwege de wispelturigheid van het weer. Batterijopslag kan zonne- en windelektriciteit opslaan wanneer deze overvloedig wordt geproduceerd voor gebruik wanneer het nodig is. Dit vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en stabiliseert het elektriciteitsnet. Er wordt namelijk ontzettend veel elektriciteit teruggeleverd. Volgens Milieucentraal wordt maar liefst 70% van de opgewekte energie van huishoudens teruggeleverd; voor het bedrijfsleven zijn deze statistieken niet beschikbaar, maar we kunnen ervan uitgaan dat een significant percentage van opgewekte energie het net wordt ingevoed.

Je kunt je dan afvragen waarom we niet massaal batterijen aan het bouwen zijn. Daar zijn vooralsnog enkele grote obstakels voor. Batterijen kunnen duur zijn om te installeren, hoewel de kosten blijven dalen naarmate de technologie verbetert en de inzet daarvan wordt gemaximaliseerd. Bovendien maakt regelgeving het moeilijk om batterijen te combineren met duurzame energieprojecten of om deel te nemen aan netwerkdiensten. Een ander probleem is dat veel landen – waaronder Nederland – geen duidelijk beleidskader hebben om de inzet van batterijopslag te ondersteunen. Dientengevolge is het lastig voor investeerders om de businesscase van batterijopslag sluitend te maken.

Het verhelpen van deze uitdagingen hangt af van uiteenlopende initiatieven. Overheden kunnen een sleutelrol spelen in het bevorderen van batterijopslag door regulatoire en financiële kaders te bieden en duidelijke nationale strategieën voor duurzame energie te ontwikkelen. Technologische vooruitgang door middel van voortdurend onderzoek en ontwikkeling helpt daarnaast om de kosten van batterijen te verlagen en hun prestaties en levensduur te verbeteren. Tot slot kan het vergroten van de publieke bewustwording van de voordelen van batterijopslag helpen om de inzet te vergroten. Ook vraagsturing speelt daarin een belangrijke rol: als energie-intensieve apparatuur wordt gebruikt tijdens piekopwekmomenten, is de benodigde opslagcapaciteit makkelijker te realiseren – en de maatschappelijke uitdaging sneller te overwinnen.

Een weg vooruit

De recente mijlpaal in duurzame elektriciteitsopwek is maar het begin. Het IEA verwacht dat deze opwek tegen 2030 67% van het totale aanbod zal bedragen, méér dan de Fit-for-55-doelstellingen. Zonder voldoende energieopslag betekent dit echter dat we steeds méér stroom gaan weggooien. Ondanks de energietransitie is ons elektriciteitsverbruik namelijk nog niet significant gestegen, aldus de Rabobank. Dat maakt de urgentie voor opslagcapaciteit alleen maar groter.

Bij ENGIE zetten we – binnen de huidige marktomstandigheden – flinke stappen in de ontwikkeling van opslagcapaciteit. Zo is onlangs de bouw van een nieuw batterijpark naast de Maximacentrale gestart en wordt ook in andere Europese landen volop geïnvesteerd. Maar er is een veel bredere inzet nodig vanuit zowel markt als overheid om de uitbreiding van batterijopslag te versnellen. Wanneer die inhaalslag uitblijft, zal duurzaam opgewekte elektriciteit het energienet zwaar blijven belasten. Dat kan leiden tot snel stijgende infrastructuurkosten, wat vervolgens doorwerkt in de leveringstarieven. 

Chris Guth is marktanalist bij de Market Desk van ENGIE. Maandelijks schrijft hij in zijn blog over trends en ontwikkelingen in de energiemarkt.