Code oranje op de gasmarkt

Na twee uitzonderlijk milde winters waren we de krappe balans op de gasmarkt enigszins vergeten. Maar nu we voor het eerst sinds 2022 weer een “normaal” stookseizoen doormaken, worden we eraan herinnerd dat de energiecrisis nog niet volledig achter ons ligt. Zorgen over de leveringszekerheid nemen toe en het vullen van de gasbergingen voor de aankomende winter lijkt steeds uitdagender te worden.

Onvoldoende aanbod via gaspijpleidingen

Op Nieuwsjaarsdag stopte de toevoer van Russisch gas via Oekraïne naar Europa. Het einde van een tijdperk van 60 jaar waarin het Russisch gas rijkelijk onze kant op vloeide. Bovendien heeft president Biden nét voordat president Trump aantrad sancties geïntroduceerd op een tweetal kleine Russische LNG-exportfaciliteiten. Dat maakt een al krappe markt nóg krapper, want hoewel de pijpleidingen leeg zijn, is Rusland na de VS de grootste LNG-leverancier van Europa. Het resultaat: de hoogste gasprijs in ruim twee jaar tijd.

Veel alternatieven dan LNG hebben we niet. Binnen Europa neemt de gasproductie al jaren af. Zo kon enkele jaren geleden in een maand nog 7 miljard m3 uit Nederlandse bodem worden gewonnen, maar nu is het Groningenveld gesloten. Ook is de productie in het VK sterk gedaald; is er weinig aanvullende import uit Algerije en Libië te halen; en exporteert Noorwegen al op maximale capaciteit van de bestaande pijpleidingen.

Gasbergingen en de impact op LNG-leveringen

Gasbergingen spelen een cruciale rol bij het balanceren van vraag en aanbod en het waarborgen van de leveringszekerheid. Gedurende de winterperiode zijn de gasbuffers goed voor zo’n 25%-30% van de totale Europese vraag.

Omdat de afgelopen twee winters zo mild waren, was er minder gas nodig om de bergingen te hervullen. Dat resulteerde in lagere marktprijzen. Maar dit jaar gaat het een stuk harder met de bergingen. Op 21 januari 2025 was er al meer gas aan de Europese bergingen onttrokken dan eind maart 2024. Met een vulgraad van 47% zit er momenteel 21 miljard m3 minder in de bergingen dan vorig jaar. Dit resulteerde in hogere termijnprijzen en dat was groen licht voor LNG-leveringen om onze kant op te varen, zoals ik onlangs ook uitlegde op NOS.

Bij gemiddelde weerscenario’s verwachten we circa 35 miljard m³ over te houden op 1 april dit jaar, 27 miljard m³ minder dan in 2024. Dat zijn grofweg 270 volle LNG-schepen extra om de bergingen weer even vol te krijgen als vorig jaar.

Gasbergingen en de impact op prijsontwikkeling

Er is in de afgelopen jaren een factor bijgekomen om rekening mee te houden, namelijk de verplichte doelstellingen voor het vullen van de gasbuffers. De Europese Commissie vereist dat lidstaten ieder jaar hun opslagfaciliteiten vóór 1 november voor tenminste 90% vullen. Afgelopen november zijn de targets voor 2025 per lidstaat bekendgemaakt.

Deze verplichte vullingspercentages zijn de leveringszekerheid absoluut ten goede gekomen en hebben het risico op tekorten beperkt. Europa was hierdoor beter in staat om vraag- en aanbodschokken op te vangen, wat ook de nodige rust qua prijsvorming met zich meebracht. 

Toch lijken deze verplichtingen niet alleen positieve bijwerkingen te hebben. Deze overheidsinterventie heeft de gasprijzen namelijk doen stijgen. Dit was met name in 2022 zichtbaar. Europese overheden waren ongeacht de marktprijs gas aan het opkopen – en daarin waren ze ook met andere lidstaten aan het concurreren en opbieden. 

Een tweede neveneffect is een negatieve zomer/winter-spread, waarbij zomergas momenteel zelfs 4-5 €/MWh duurder is dan gas voor levering aanstaande winter. Normaal gesproken vullen gasbergingen zich in de zomer wanneer gas goedkoper is, om het in de winter tegen hogere prijzen te verkopen. De prijsverschillen tussen zomer en winter moeten echter wel groot genoeg zijn om de opslagkosten plus winstmarge te dekken. En als de gebruikelijke prijsprikkel door bijvoorbeeld verplichte vullingsgraden ontbreekt, zal de markt de gasbergingen niet of onvoldoende vullen.

Het dilemma tussen betaalbaarheid en leveringszekerheid

Beleidsmakers staan voor een moeilijke keuze. Verplichte vullingsgraden kunnen de gasprijzen fors omhoog drijven, maar daadwerkelijke fysieke gastekorten leiden tot enorme maatschappelijke kosten. Toch lijkt het mij verstandig dat de Europese Commissie deze crisismaatregelen op een gegeven moment heroverweegt. De LNG-exportcapaciteit neemt vanaf 2027 sterk toe, wat het aanbodplaatje zal verbeteren. Zijn de maatregelen dan nog noodzakelijk of hebben ze inmiddels niet te veel negatieve bijwerkingen? Een aantal EU-landen deelt deze twijfel: ze zijn aan het overleggen of de vullingsverplichtingen niet kunnen worden versoepeld.

Tot die tijd blijft de markt krap en zullen gasprijzen waarschijnlijk hoog moeten blijven om voldoende LNG aan te trekken, waarbij we op prijs concurreren met Aziatische importeurs. En nu Europa zo afhankelijk is van de LNG-markt, is het nogmaals belangrijk te beseffen dat twee derde van onze LNG uit de VS en Rusland komt. We zijn hierdoor niet immuun voor geopolitieke verschuivingen, denk hierbij aan de mogelijk aanstaande onderhandelingen tussen de VS en Rusland over de Oekraïne oorlog. 

Het gevaar van een hernieuwde energiecrisis is dus nog niet geweken. Blijf daarom op de hoogte van de marktdynamiek en schrijf je in voor de wekelijkse nieuwsbrief van de ENGIE Market Desk.

Chris Guth is marktanalist bij de Market Desk van ENGIE. Maandelijks schrijft hij in zijn blog over trends en ontwikkelingen in de energiemarkt.