Geopolitiek en gas: een kantelpunt voor de Europese energiemarkt

De afgelopen weken heb ik met open mond alle geopolitieke ontwikkelingen gevolgd. Op nota bene Valentijnsdag werd duidelijk dat er sprake is van serieuze relatieproblemen tussen Europa en de VS onder Trump. Vicepresident JD Vance maakte tijdens de veiligheidsconferentie van München pijnlijk duidelijk dat de trans-Atlantische relatie, en zelfs de wereldorde die de afgelopen decennia is opgebouwd, wankelt. De ruzie in het Witte Huis tussen Zelensky en Trump voor het oog van de camera’s dreef een verdere wig tussen bondgenoten.

Europa is op gebied van defensie al jaren afhankelijk van de VS. Zelensky omschreef het als volgt: “De dagen zijn voorbij waarin de VS Europa onvoorwaardelijk steunt, gewoon omdat ze dat altijd al hebben gedaan.” Europa zal meer een eigen koers moeten gaan varen. Maar niet alleen rond defensie zijn we zwaar afhankelijk. Ook in de energievoorziening is Europa kwetsbaar.

Zoals ik al eerder heb uitgelegd, is na het wegvallen van Russische gasleveringen via pijpleidingen, Europa plotsklaps grotendeels afhankelijk geworden van LNG-importen. Maar liefst de helft van deze leveringen komt uit de VS. Net als op defensiegebied, is hier dus de balans zoek in onze verhoudingen. Ondanks dat wij steeds minder gelukkig lijken te worden met de VS als partner, kunnen we het voorlopig niet ‘uitmaken’. In ieder geval niet totdat we deze afhankelijkheden hebben weten af te bouwen. Maar hoe kan Europa dat waarmaken?

Een terugkeer naar Russisch gas?

De tweede grootste LNG-leverancier van Europa is, ironisch gezien, Rusland. We kunnen ons dan ook afvragen of het hervatten van Russische gasleveranties een onderdeel zal vormen van vredesbesprekingen. Er zijn in ieder geval mensen die dit als mogelijkheid beschouwen: nieuws over een telefoongesprek tussen Trump en Poetin zorgde voor een forse neerwaartse correctie van de TTF-gasprijzen. 

Dit scenario blijft uiterst onzeker, maar laten we kort filosoferen wat de mogelijkheden kunnen zijn. Rusland heeft vier primaire gasexportroutes:

1. Yamal: een pijplijn naar Duitsland via Belarus en Polen. Deze exporten stopten al snel na de Russische invasie van Oekraïne.
2. Nordstream 1 en 2: directe verbindingen tussen Rusland en Duitsland bestaande uit vier fysieke pijpleidingen. Drie van de vier liggen sinds september 2022 roestend op de zeebodem na sabotage met explosieven.
3. Brotherhood: een pijplijn door Oekraïne en Slowakije richting Oostenrijk. Hier stroomde tot begin 2025 nog Russisch gas door richting Europa.
4. Russische LNG-terminals: de drie grootste LNG-exportfaciliteiten zijn Sakhalin-II, Yamal LNG en Arctic LNG2. Laatstgenoemde was nog maar net in bedrijf genomen, maar heeft vanwege Amerikaanse sancties geen afnemers kunnen vinden en is daarom weer stilgelegd.

Alhoewel Trump graag meer Amerikaans LNG aan Europa wil slijten, kunnen toekomstige Russische gasleveringen of sanctieverlichtingen nodig zijn om als troef in te zetten in vredesbesprekingen. De VS kan bijvoorbeeld de sancties op Arctic LNG2 opheffen. En inmiddels heeft ook de EU zelf op de rem getrapt: het plan om de afhankelijkheid van Russische energie volledig uit te faseren is vertraagd.

Fysieke, juridische en morele obstakels

De terugkeer van leveringen via de pijpleidingen ligt een stuk complexer. De Nordstream route ligt niet voor de hand, niet alleen vanwege de hoge kosten van het fysieke herstel, maar ook vanwege juridische issues (Nordstream 2 heeft bijvoorbeeld de juiste certificering nooit gekregen van Duitsland). De Yamal en Brotherhood pijplijn zijn technisch nog intact. Maar het hervatten van leveranties via Polen is zeer onwaarschijnlijk vanwege politiek en moreel bezwaar aldaar. De route die door Oekraïne loopt is lastig in te beelden in het geval dat het land zelf geen gesprekspartner is van vredesbesprekingen. Maar wie weet.

Heel waarschijnlijk acht ik een terugkeer van Russische gasleveranties aan Europa niet. Maar ik kan een dergelijk scenario niet volledig uitsluiten. De Europese gasbergingen zijn al fors leeggetrokken. Om de hoeveelheid LNG aan te trekken die nodig is om deze te hervullen, moeten we in de huidige aanbodsituatie mogelijk weer flink de portemonnee trekken. Maar als het Russisch gas weer harder begint te stromen, kan dat juist een forse prijsdaling teweegbrengen.

De weg voorwaarts

We blijven als Europa de komende jaren nog enorm afhankelijk. Totdat we onze kwetsbaarheden hebben afgebouwd, zitten we vast in een ‘ongelukkig huwelijk’. Op energiegebied betekent dit dat we de overgang naar hernieuwbare energiebronnen moeten versnellen en meer moeten investeren in infrastructuur en innovatie. 

Belangrijk is ook dat we zorgen voor meer diversificatie van buitenlandse leveranciers. Door onze risico’s te spreiden en langetermijncontracten af te sluiten met meerdere leveranciers, wordt de Europese gasmarkt weerbaarder tegen geopolitieke schokken. Een kanttekening is wel dat we in de praktijk nog even geduld moeten hebben: pas tegen 2027-2028 komt wereldwijd fors meer exportcapaciteit beschikbaar – een vereiste voor diversificatie.

Europa kan nog steeds koers zetten naar een veilige, veerkrachtige en zelfstandige toekomst. Dat zal een grote uitdaging worden – maar er staat te veel op het spel om de makkelijke weg te kiezen en onze afhankelijkheden te blijven negeren.

Chris Guth is marktanalist bij de Market Desk van ENGIE. Maandelijks schrijft hij in zijn blog over trends en ontwikkelingen in de energiemarkt.