De onbalansmarkt is een term die vaak wordt gebruikt, maar eigenlijk is het geen echte markt. Het gaat om de prijs van elektriciteit die nodig is om het verschil tussen vraag en aanbod in balans te houden. Dit is belangrijk omdat het ervoor zorgt dat er altijd voldoende elektriciteit beschikbaar is om aan de vraag te voldoen.
Geschatte leestijd: 4 minuten
Wat is onbalans?
Op het elektriciteitsnet moet altijd evenveel elektriciteit worden geproduceerd als verbruikt. Wanneer dit niet het geval is, spreken we van onbalans. Dit ontstaat als de vraag naar elektriciteit hoger of lager uitvalt dan verwacht of als de productie afwijkt van de voorspelling. Dit laatste komt de afgelopen jaren steeds vaker voor door de sterke groei van zonne- en windenergie. Deze energiebronnen zijn weersafhankelijk: als de zon onverwachts feller schijnt of de wind juist minder hard waait, kan er een overschot of tekort aan elektriciteit ontstaan.
Elektriciteit is elektriciteit, of het nu wordt geproduceerd met een zonnepaneel of een gascentrale, de samenstelling verandert er niet door. Wat wel verandert, is de prijs. Deze prijs kan worden bepaald in een bilaterale overeenkomst tussen een afnemer en producent, maar meestal gebeurt dit via een elektriciteitsmarkt. In Nederland hebben we termijnmarkten waar je elektriciteit kunt kopen en verkopen voor toekomstige jaren, kwartalen en maanden. Daarnaast is er de spotmarkt, waar je per kwartier of per uur elektriciteit kunt kopen en verkopen voor de volgende dag. Steeds meer leveranciers bieden contracten aan waarbij je op uurbasis wordt afgerekend voor je elektriciteitsverbruik. Dit betekent dat je precies betaalt voor wat je verbruikt, wat kan helpen om kosten te besparen.
Wat is de onbalansprijs?
Naast de termijn- en spotmarkt is er ook de onbalansprijs. Onbalans kan je definiëren als het verschil tussen vraag en aanbod ten opzichte van de verwachting. Om deze definitie te snappen leggen we de begrippen één voor één uit.
Om te beginnen met verwachting: energieleveranciers met een balanceringsverantwoordelijkheid (BRP) doen elke dag voor de volgende dag een verwachting van het energieverbruik (vraag) en -opwek (aanbod) van haar klanten. Dat doet de energieleverancier op kwartierniveau en voor elke kwartier heeft hij dus ook voldoende elektriciteit ingekocht of verkocht om haar klanten te kunnen beleveren.
Aangezien een voorspelling (of verwachting) nooit exact gelijk is aan het gerealiseerde verbruik, ontstaat er op de dag van levering een verschil tussen vraag en aanbod. De landelijke netbeheerder Tennet is verantwoordelijk voor het in stand houden van de balans tussen vraag en aanbod. Hiervoor contracteert Tennet door heel het land producenten en afnemers van elektriciteit om meer of minder elektriciteit te kunnen leveren zodat het systeem in balans blijft. Dit wordt ook wel regelvermogen genoemd. Omdat dit automatisch gaat, is de officiële naam aFRR (automatische Frequency Restoration Reserve). Per minuut wordt de prijs van de duurste asset (energiebron) die nodig is om de balans te handhaven bekend gemaakt.
Waarom is dit belangrijk als we het hebben over onbalans? De onbalansprijs zoals deze in de markt wordt bedoeld, is een prijs per kwartier. De prijs per kwartier komt tot stand op basis van de duurste minuut in het kwartier, dus in feite, welke asset (energiebron) heeft de hoogste prijs om binnen een kwartier de balans te herstellen? Dat is de onbalansprijs voor het hele kwartier. Soms is de onbalansprijs al in de eerste minuut ook de hoogste van een kwartier en weet je deze dus al meteen, soms pas in de laatste minuut.
Waarom is er geen onbalansmarkt?
De onbalansprijs wordt achteraf bepaald door één partij, namelijk Tennet. Dit betekent dat er aan de vragende kant geen concurrentie is. Bij energiemarkten, zoals ICE Endex en EPEX Spot, zijn er meerdere kopers en verkopers. Je kunt dus ook niet niet handelen met onbalans. Bedrijven die zeggen dat ze handelen op de onbalansmarkt, bedoelen eigenlijk dat ze “passief meeregelen”. Dit betekent dat ze elektriciteit leveren op momenten dat er een hoge onbalansprijs dreigt te ontstaan, of juist minder elektriciteit leveren bij negatieve onbalansprijzen. Dit kan bedrijven helpen om extra inkomsten te genereren of kosten te besparen. Je kunt dit alleen als je zelf het onbalansrisico draagt of daarover speciale afspraken hebt gemaakt met je energieleverancier.
Conclusie
De onbalansmarkt is dus geen echte markt, maar een systeem om de balans tussen vraag en aanbod van elektriciteit te handhaven en verrekenen. De prijs wordt bepaald door Tennet en varieert per kwartier. Bedrijven kunnen hierop inspelen door hun elektriciteitslevering aan te passen aan de onbalansprijs. Dit systeem helpt om ervoor te zorgen dat elektriciteit beter in balans is en dat de kosten voor elektriciteit zo laag mogelijk blijven.
